Otomasyon ASENKRON MOTORLARA YOL VERME

ASENKRON MOTORLARDA KALKINMA VE ETKİLERİ
Asenkron motorların çalışmaya başladıkları ilk anda şebekeden çektiği akıma kalkınma (yol alma, kalkış)
akımı denir. Bu akım, motorun gücüne ve kutup sayısına bağlı olmakla birlikte yaklaşık olarak anma akımının
üç ile altı katı arasındadır.
Durmakta olan bir asenkron motora üç fazlı şebeke gerilimi uygulandığında stator sargılarında bir man-
yetik alan meydana gelir. Bu alanda oluşan manyetik alan kuvvet çizgilerinin tamamı rotor çubuklarını keser.
Rotorda indüklenen gerilim ve dolayısıyla rotor çubuklarından geçen akım en büyük değerinde olur. İlk anda
rotor dönmediğinden zıt emk en küçük değerindedir. Bu nedenle motor şebekeden en büyük akımı çeker.
Rotor dönmeye başlayınca stator döner alan hızı (nS) ile rotor hızı (nr) arasındaki fark azalmaya başlar. Bunun
sonucunda zıt emk değeri yükseleceğinden şebekeden çekilen kalkınma akımı gittikçe azalır.
Kalkınma akımı kısa sürelidir ve küçük güçlü motorlarda şebeke üzerinde pek etkili değildir. Büyük güçlü
motorlardaki etkisi ise aşağıda verilmiştir.
Şebekeye Etkisi: Bir ya da birden fazla motorun aynı anda devreye girmesi şebekede büyük gerilim dü-
şümlerine neden olur. Dolayısıyla bu hattan beslenen alıcılar gerilim düşümünden olumsuz etkilenir. Örneğin
100 kW gücündeki bir asenkron motor kalkınırken çalıştığı atölyedeki lambaların aydınlatma şiddeti yaklaşık
3-4 sn. boyunca azalır ve bu durum her çalışmada tekrarlanır.
Motora Etkisi: Yüksek kalkınma akımı motor sargılarında gereğinden fazla ısınma meydana getirir. Bu ısı
makinenin yalıtım malzemelerine zarar verecek kadar artabilir. Verilen bu iki nedenle büyük güçlü motorların
ve çok sık yol alan küçük güçlü motorların, kalkınma akımlarının şebekeyi olumsuz yönde etkilememeleri için
4 kW’tan (yaklaşık 5 Hp) büyük motorlara yol verme yöntemleri uygulanır.
Asenkron Motorlara Yol Verme Yöntemleri
Asenkron motorların ilk kalkınma anında şebeke ve motor üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak
amacıyla uygulanan en yaygın yol verme yöntemleri aşağıda verilmiştir.
Direkt Yol Verme: Motorun herhangi bir gerilim düşürme yöntemi kullanılmadan direkt çalıştırılmasıdır.
Gücü 4 kW’ın altında olan motorlarda uygulanabilir. En ekonomik ve basit yol verme yöntemidir.
Yıldız-Üçgen Yol Verme: Üç fazlı asenkron motorun önce yıldız sonra üçgen çalıştırılarak düşük gerilimle
yol verilmesidir. Kalkış akımını düşürmede en ekonomik yöntemdir. Bu yöntemle yol verebilmek için moto-
run üçgen bağlı çalışma gerilimi, şebeke gerilimine eşit olmalıdır. Bu yol verme yönteminde kalkış sırasında
yıldız çalışan motor sargılarına uygulanan gerilim Uh/1,73 değerine, motorun şebekeden çektiği akım ise
1/3 değerine düşer. Kalkınma tamamlandıktan sonra motor üçgen bağlantıya geçerek çalışmasına devam
eder. Yıldız-üçgen yol vermede devreye bağlanacak motorun üçgen bağlantı gerilimi, şebeke gerilimi ile aynı
olmalıdır

Şebekede yıldız bağlı çalıştırılması gereken motor, yanlışlıkla üçgen bağlı çalıştırılırsa sargılarına
1,73 katı büyük gerilim uygulanmış olur. Gerilimdeki artış oranı kadar sargı akımıbüyüyeceğinden motor aşırı
akım çeker ve kısa sürede artan ısı sonucu sargıları zarar görür.

soft Starter (Yumuşak Yol Vericiler) ile Yol Verme: Yumuşak yol vericiler, asenkron motorlara uygulanan
gerilimi kademeli olarak artıran mikro işlemci ve tristör tabanlı cihazlardır. Her fazda birbirine ters paralel bağlı
tristörlerle gerilim sürekli kontrol edilerek başlangıçta yavaşça artırılır, duruşta ise yavaşça azaltılır. Böylece
yumuşak ve kararlı bir hızlanma elde edilir.
Gerilim kontrolü özelliği ile şebekede ani gerilim düşümleri yaşanmaz. Motor yol aldıktan ve nominal
(anma) değerlerine ulaştıktan sonra yumuşak yol verici baypas edilerek yük bir baypas kontaktörü üzerinden
beslenir. Böylece yumuşak yol verici çalışma boyunca devrede kalmaz. Duruş anında soft starter tekrar dev-
reye girerek yükü üzerine alır ve yine yumuşak bir duruş sağlar. Yani diğer yol verme yöntemlerinin aksine
yumuşak bir duruş da mümkündür.
Bu yöntemle yol vermede mekanik yıpranma ve bakım masrafları en aza indirilmiştir. Yumuşak yol verici
devresinde cihazı koruyacak koruma elemanları kullanılmalıdır. Bu elemanlar anma akımına göre seçilmeli ve
konfigürasyon buna göre yapılmalıdır.
Motor Sürücüsü ile Yol Verme: Motor sürücüleri, şebeke frekansını kontrol ederek motorun hızını kontrol
eden elektronik cihazlardır. Frekans konvertörü, hız kontrol cihazı, driver gibi farklı isimlerle de anılır. Daha
çok hız kontrolü için kullanılır. Yumuşak yol vericilerde olduğu gibi yumuşak bir kalkış ve duruş sağlar. Maliyetli
olacağı için sadece yol verme amaçlı tercih edilmez.